Taşlımüsellim Suyolları
Edirne’ye su getirmiş eski suyollarının en önemlisi, şehrin kuzey-doğusundaki su kaynaklarını derleyen Taşlımüsellim suyollarıdır.
Edirne’nin tarihi suyollarını anlatan en eski elyazması metinlerde (Ahmet Badi Efendi), 1530 yılında inşa edilmiş olduğu belirtilerek, Peçevi ve Ata tarihlerine atıf yapılmak suretiyle, Kanuni Sultan Süleyman döneminde Haseki Hürrem Sultan için Mimar Sinan tarafından inşa edildiği ifade edilmektedir.[1]
Taşlımüsellim suyollarının Mimar Sinan tarafından inşa edildiği öteden beri ifade edilmiş olmakla birlikte, kendi beyanı olarak “Tezkiret-ül Ebniye” ve benzeri yazmalarda yer almamaktadır.[2]
Mimar Sinan’ın şehre 45 km. uzaklıktan getirdiği Taşlı Müsellim suyollarının genel güzergahı şu şekildedir:
Günümüzde büyük bir bölümü harap olmuş olan bu suyolları iki ana kaynaktan beslenmektedir. Bu kaynaklardan birisi Sinanköy (Pravadi) ve diğeri Taşlı Müsellim köyü kaynaklarıdır. Bu iki kaynaktan çıkan sular güneye doğru ilerleyerek Küçük Döllük köyünün kuzey doğusunda birleştikten sonra şehir merkezinde bulunan Taşlık’taki makseme ulaşır bu maksemden de şehirdeki hamam ve çeşmelere dağıtılmaktaydı.[3] Bu güzergahta Sinanköy kolunun uzunluğu 6 km, Taşlı Müsellim kolunun uzunluğu 15 km., iki kolun birleştikten sonraki bölümünün uzunluğu 20 km. dir. Taşlı Müsellim suyollarının toplam uzunluğu ise 45 km.’yi bulmaktadır.[4]
Sinanköy kolu başındaki derleme yapısı bir galeri niteliğinde olup, yeri sadece kıraç bir yamaçta yeşil bir bitki örtüsüyle kendini belli etmektedir. Taşlı Müsellim kolu başındaki derleme yapısı ise, farklı tarihlerde yapıldığı sanılan unsurları kapsamaktadır.[5] Bu unsurlardan yedigen biçimli kümbet muhtemelen en eski pınar derleme yapısı olup, yumuşak meyilli yamaç altındaki yeraltı sularını derleyen yatay galerilerin toplama havuzu niteliğindedir. Dikdörtgen biçimli büyük kümbetin ise daha sonra yapılmış olacağı düşünülmektedir.[6] Dere yatağı üzerine taşlarla inşa edilmiş, çok alçak bir bağlama niteliğindeki kabartma yapısı derlenen debiyi artırmak veya kaçakları önlemek amacıyla su seviyesini yükseltmeye yönelik görünmektedir. Yakınında bulunan küçük kümbetin büyük dikdörtgen kümbetle bağlantılı olduğu dikkate alınırsa aynı döneme ait olabilecekleri düşünülmektedir.
Taşlı Müsellim suyollarının toplam debisi 35 1/s mertebesinde olup, 10 1/s bu pınardan, 7 1/s Sinanköy’den, gerisinin de bu iki kol üzerindeki katmanlardan sağlandığı belirtilmektedir.[7]
Taşlı Müsellim kolunda dört, Sinanköy kolunda 1, bu iki kolun birleşmesinden sonraki mecrada ise yedi adet olmak üzere toplam 12 adet, uzunlukları 20 m. ile 105 m. arasında değişen su kemeri bulunmakta olup bu su kemerlerinin toplam uzunlukları 520 m. Civarındadır.[8]
Sinanköy kolunda tek kemer, Taşlı Müsellim kolunda Hançerli kemer, Ortakçı kemer, Arap kemer ve Satranç kemer bulunmaktadır. Bu iki kolun birleşmesinden sonra ise Çifte kemer, Kurt kemeri, Yedigöz kemeri, Hıdırağa kemeri, Üçgöz kemeri, Oğlanlı kemeri ve Hasanağa kemeri gelmektedir. Arazinin genellikle engebeli olması ve eğimli olmasından dolayı bu su kemerlerinin çoğu tek açıklıklı ve küçük boyutta inşa edilmişlerdir. Kemerlerden en büyüğü isminden de anlaşılacağı üzere Yedigöz kemeridir. Sinanköy ve Taşlı Müsellim kaynaklarından gelen sular birleştikten sonra Döllük köyü sırtlarından ve Kanlısavak’tan geçerek Kurt kemerine ulaşır. Kurt kemerinden sonra sırayla Yedigöz kemeri, Hıdırağa kemeri, Üçgöz kemeri, Oğlanlı kemeri ve Hasanağa kemerine ulaşır. Hasanağa kemerinden geçtikten sonra tünele girilmektedir. Taşlı Müsellim suyollarında toplam iki tünel bulunmaktadır. Bu tünellerden birisi de Taşlı Müsellim kolunda yer alır. Her iki tünel de yaklaşık 1.5 km. uzunluğundadır. Hasanağa kemeri yakınlarındaki tünelden geçen su, doğrudan şehir merkezindeki Taşlık su maksemine ulaşmaktadır. Buradan da şehrin yüksek kesimlerinde bulunan Muradiye su maksemine ve Yahya Bey su maksemine ulaşmaktaydı. Bu maksemlerden sular su terazileri vasıtasıyla mahallelere, çeşmelere ve hamamlara dağıtılmaktaydı.[9]
Şehir merkezinde o dönemde yedi adet su terazisi bulunmaktaydı. Bunlar Tophane su terazisi, Zehrimar su terazisi, Atik Ali su terazisi, Kavakaltı su terazisi, Kurşunlu fırın su terazisi, Üç Şerefeli cami su terazisi ve Eski cami su terazisidir. Bu su terazilerinin bugün tamamı çeşitli sebepler nedeniyle yıktırılmış ve ortadan kaldırılmıştır. Bundan başka günümüzde Kaleiçi denilen mahallede bulunan ve Mimar Sinan tarafından yaptırılmış olmayıp 1903 senesinden sonra yaptırılan ve mimarisi yönünden daha çok Türk-Barok stilinde inşa edilmiş olan su terazileri de bulunmaktadır.[10] Buradaki mahallede toplam dört adet su terazisi bulunmaktaydı. Bunlar Büyük su terazisi, Kule kapı su terazisi, Manyas su terazisi ve Maarif su terazisi’dir. Bu su terazilerinden de günümüze sadece Maarif su terazisi ulaşabilmiştir. Yine bundan başka günümüze ulaşan bir su terazisi de Yeni imaret suyolları üzerinde bulunan Bademlik su terazisidir.
Edirne Taşlı Müsellim suyollarının tamamının 1530’lu yıllarda inşa edilmiş fakat sonraki yıllarda (Selimiye Camii’nin yapıldığı yıllarda) bazı ilaveler de yapılmıştır.
[1] Ünal Öziş, Yalçın Arısoy, “Mimar Sinan’ın Su Mühendisliği”, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Türkiye İnşaat Mühendisliği IX. Teknik Kongresi, Bildiriler Kitabı, Cilt 2, 16-20 Kasım 1987, Ankara, s. 23.; Bekir Sıtkı Baykal, Peçevi Tarihi I, Ankara, 1981, s. 356; Osman Nuri Peremeci, Edirne Tarihi, İstanbul, 1939, s. 100.
[2] Rıfkı Melül Meriç, Mimar Sinan Hayatı, Eserleri, Türk Tarih Kurumu Yayını, VI. Seri, No:1, Ankara, 1965, s. 129.
[3] Murat Karademir, Edirne Çeşmeleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat tarihi Anabilim Dalı, Konya, 2007, s. 45-46.
[4] Ünal Öziş, Yalçın Arısoy, a.g.m., s. 23.
[5] Murat Karademir, a.g.e., s. 45.
[6] Murat Karademir, a.g.e., s. 45.
[7] Ünal Öziş, Yalçın Arısoy, a.g.m., s. 23.
[8] Murat Karademir, a.g.e., s. 46.
[9] Murat Karademir, a.g.e., s. 46.
[10] Oral Onur, Edirne Su Kültürü, Edirne, 1978, s. 45.